Wakacje

CEYNOWA Florian ze Sławoszyna

13 maja 2012r.

Postać równie wybitna w historii i kulturze Kaszub, co frapująca; w swojej różno­rodnej działalności i bujnym życiu niemal renesansowa; tragicznie nie zrozumiana przez współczesnych, co zda­rza się, niestety, jednostkom nieprzeciętnym, wyprzedzają­cym swoje pokolenie; postać do dziś dnia będąca przedmio­tem sporów, zwłaszcza w dziedzinie poglądów na sta­nowisko kaszubszczyzny wśród języków słowiańskich.Florian Stanisław Ceyno- wa, syn średniozamożnego chłopa ze wsi Sławoszyno w powiecie puckim, urodzony 4 maja 1817 roku, był z zawodu lekarzem, a z zamiłowania etnografem, językoznawcą, działaczem społecznym i po­litycznym, reformatorem. Zy­cie jego wyraźnie dzieli się na dwa okresy, które, stosu­jąc uproszczenie poetyckie, można by nazwać „młodością górną i chmurną" i „wiekiem męskim, wiekiem klęski". Ta młodość to. lata gimnazjalne w królewskim gimnazjum w Chojnicach, gdzie Ceynowa zapoznaje się, jako członek tajnego kółka filomackiego (patrz FILOMACI) z wielką polską poezją romantyczną, rozpalającą zarówno tęsknoty niepodległościowe, jak i utrwalającą miłość, zaintere­sowanie i szacunek dla ro­dzimej. kultury ludowej. Po­tem studia uniwersyteckie we Wrocławiu w latach 1841— —1843. Młody student medy­cyny ma jednak także zain­teresowania humanistyczne, słucha więc wykładów z lo­giki, psychologii, a zwłaszcza filologii słowiańskiej. Ówcze­sny wpływ wybitnych uczo­nych słowiańskich, zetknięcie się z młodzieżą polską, czes­ką, słowacką i łużycką, oży­wioną ideami słowianofilski- mi i demokratycznymi, grun­tuje — na całe życie — za­interesowanie Ceynowy od­rodzeniem Słowiańszczyzny, a w niej rodzimej kultury ka­szubskiej, dławionej germani­zacją. W tym właśnie czasie publikuje on swój pierwszy artykuł, po niemiecku: Die Germanisierung der Kaschu- ben (Germanizacja Kaszu­bów). Odtąd będzie stale przypominał swoimi pismami o istnieniu ocalałej części ludności kaszubskiej na Po­morzu Gdańskim i o giną­cych jej resztkach na Pomo­rzu Zachodnim, będzie pierw­szym w czasach nowożytnych Kaszubą, głoszącym wspólno­tę wielkiego, historycznego Pomorza. Idee swoje wiąże wówczas Ceynowa z pracą niepodległościową, z ogólno­polskim ruchem wyzwoleń­czym. Pobyt w Królewcu od 1843 roku to — obok dal­szych studiów — praca w tajnych organizacjach patrio­tycznych, kontakt z Towarzy­stwem Demokratycznym Pol­skim, z emigracją polską, przygotowania do akcji po­wstańczej Mierosławskiego. W roku 1846 Florian Ceyno­wa jest jednym z głównych organizatorów zamachu na garnizon pruski w Starogar­dzie, który miał być począt­kiem zbrojnego powstania na Pomorzu i w innych regio­nach kraju. Planowany za­mach nie udaje się. W świe­tle nowych badań wolno przypuszczać, że władze prus­kie zostały uprzedzone o pla­nie opanowania koszar i mia­sta przez denuncjatora-zdraj- cę z Rywałdu. Rozpoczyna się ucieczka i ukrywanie się Ceynowy, za którym idzie list gończy władz pruskich, po­dobnie jak za innymi organi­zatorami powstania. Areszto­wano go w lutym 1846 roku. Osadzony w Moabicie, w wyniku procesu Ceynowa — wraz z szeregiem innych re­wolucjonistów, z Ludwikiem Mierosławskim i Karolem Liebeltem na czele — zostaje skazany na ścięcie toporem. Dekret królewski zmienia później tę karę na dożywot­nie więzienie, z którego u- walnia Ceynowę rewolucja marcowa 1848 roku. Niepo­wodzenie powstania, klęska marzeń niepodległościowych, rozczarowanie tworzą mo­ment przełomowy w życiu Ceynowy, stają się progiem aia drugiego okresu. Skoro walka zbrojna z germaniza­cją zawodzi, trzeba zbudować lnny program tej walki. Ceynowa szuka oparcia w 51! idei słowiańskiej, by tą dro­gą budzić Kaszubów i chro­nić ich przed zniemczeniem. Tworzy własny program ka­szubski, któremu poświęca się całkowicie, gdy po uzyskaniu doktoratu osiada na stałe, ja­ko lekarz, w Bukowcu koło Świecia. Program pracy o- światowej na Kaszubach W pewnym sensie przypomina późniejsze idee pracy orga­nicznej polskich pozytywi­stów, tak jak wiele myśli i posunięć Ceynowy wyprzedza własną epokę. Tragedia Cey­nowy, jako działacza, właśnie na tym między innymi pole­ga, że był on najczęściej nie zrozumiany, osamotniony, a również przez wpływ i oko­liczności jego czasów ograni­czony zarówno w działaniu, jak i koncepcjach. Jego sym­patie słowianofilskie współ­cześni komentowali dwuzna­cznie, oburzając się na kon­takty z Rosjanami i — w tym., okresie wzmożonej nienawiści do caratu — uznając je za rusofilstwo. Artykuły Ka- szebi do Poldchów drukowa­ne w chełmińskiej „Szkole Narodowej", a krytykujące szlachtę i kler, które nie dba­ją o oświatę na Kaszubach, i agitujące za zachowaniem i kształceniem rodzimej mowy stały się źródłem nowych a- taków, zwłaszcza ze względu na swoją formę. Pisane były po kaszubsku, co uznano za manifestacyjne wyodrębnie­nie się polityczne Ceynowy. Późniejsze, jeszcze ostrzejsze wystąpienia przeciwko szlach­cie polskiej i duchowieństwu, potępiające ich pogardliwy stosunek do Kaszubów i obarczające odpowiedzialnością za ucisk i ciemnotę ludu, po­głębiły jeszcze wrogość i nie­zrozumienie, które towarzy­szyć będzie Ceynowie w ca­łym jego trudnym życiu. Tra­gedię tego wybitnego człowie­ka pogłębia fakt, że cała wielka praca — zarówno na­ukowa, jak oświatowa i zbie­racka — nie trafiła do współ­czesnych, do tych, dla któ­rych była bezpośrednio prze­znaczona, to znaczy do ludu kaszubskiego. Jakie to były książki? A więc Ksążeczka dló Kaszebów, będąca do­słownie abecadłem wiedzy, bo zawierała alfabet, liczby, tabliczkę mnożenia, przysło­wia, powiedzenia kaszubskie. Kile słów o Kaszebach i iph zemi były wprowadzeniem w dawne dzieje Pomorzan. Da­lej Rozmowa Polocha Z Ka- szebą. Trze rozprawę — dwa artykuły historyczne i jeden językowy, omawiający sprawę pisowni kaszubskiej. Prace o innym już charakterze, jak na przykład Doradę lekarsczić — praktyczna pozycja oświato­wa. Jednym z najważniej­szych wydawnictw Ceynowy był redagowany przez niego nieregularnie wychodzący „Skórb Kaszebskósłovjnskje móve" (patrz CZASOPIŚ­MIENNICTWO). ,ySkórb" ma wielkie znaczenie naukowe i poznawcze, dziś to biały kruk, cenne źródło wiedzy o kultu­rze i etnografii kaszubskiej. Nie wymieniamy tu innych prac — publicystycznych, et­nograficznych, językoznaw­czych. Ten plon nie miał wy­dać owoców za życia autora. Ale już w początkach nasze­go stulecia zaczęto go rozu­mieć i oceniać. Dzieło Ceyno­wy podjął Aleksander Maj­kowski (patrz pod M), a z nim cała grupa Młodokaszubów: Dziś rola Ceynowy jako bu­dziciela ludu kaszubsko-pomorskiego, promotora jego odrodzonej kultury, jego am­basadora w ówczesnym świe­cie nauki i zasłużonego ba­dacza, jest ceniona, choć zbyt mało znana. Badają ją na­ukowcy i pisarze. Spośród naukowców najwięcej pozy­cji poświęcił Ceynowie prof. dr Andrzej Bukowski. Naj­wybitniejsza dotąd pozycja li­teracka, której bohaterem jest Ceynowa, to powieść Franciszka Fenikowskiego 7avadly zamek (patrz KA­SZUBY W LITERATURZE). Czytelnik znajdzie w niej wspomniane tu lata młodoś­ci górnej i chmurnej". Dru­ga " znacznie mniej znana, gorzka, nawet zagadkowa część życia bukowieckiego doktora, który nie dorobił się fortuny, często lecząc ubo­gich za darmo, ani sławy u współczesnych sobie i które­go w marcu 1881 roku wdzięczni pacjenci odprowa­dzili tłumnie na cmentarz w Przysiersku ta druga część życia czeka jeszcze na bada­czy i pisarzy.