Wakacje

Laskowice - Czersk

19 lipca 2013r.

LASKOWICE - CZERSK Linja ta zbud. w r. 1906 przecina środek Borów Tucholskich, a stacje od Osia po Śliwice służą za najdogodniejszy Punkty wyjścia wycieczek w te lasy. Ludność czysto polska, Kolonji niemieckich w tych okolicach niema. Osie (18 km.), duża wieś o charakterze miasteczka ? 2.800 m., w czem trzecia część ewangelików. Hotel Raj-kowskiego. Wieś, która jest największą wsią powiatu świec-r^go, jest centrem Borowiaków Borów'Tucholskich. Niegdyś to punkt skrzyżowania głównych gościńców, prowadzących przez Bory Tucholskie, a znaczenie Osia upadło po wybudowaniu kolei. Tędy prowadziła główna droga do Prus Książę-Ł'ych, którędy w r. 1806 uciekał król pruski a za nim następował Napoleon. Kazał on rozszerzyć drogę, która nosi do dzisiaj nazwę drogi Napoleona. Paraija była tu jeszcze w XIII w,, pbecny kościół katolicki pochodzi z r. 1822, odnowiono go 1 rozszerzono w r. 1901. Część stara zbudowana jest z pruskiego muru wraz z wieżą, zaś nowe murowane neogotyckie Prezbiterjum dostawiono wedle proj. arch. Saegerta. Jest nadto kościoł ewangelicki z wysoką wieżą, murowany z r. 1865, 'budowany kosztem towarzystwa Gustawa Adolfa. Dla zwiedzenia Borów Tuchoiskich wskazaną jest wycieczka do Osieka (25 km. na północ), dokąd droga prowadzi przerwy lasem. Po drodze piękne, wąskie a długie jezioro Mieazno (80 m. n. p. m.), otoczone dość wysokimi zalesio-"y*11' brzegami. Przy północnym kącie jeziora stoi na jego zachodnim brzegu leśniczówka Orli Dwór, obok której rośnie wspaniała lipa Północna część jeziora, zabagniona, roi się od rzadkich gatunków wodnego ptactwa. Spotyka się tu też pu-nacze, czarne bociany i sokoły. Na łąkach nadbrzeżnych piękne 'wiaty. Na zachód od leśniczówki (5 km. na północ od Osia) I % "Szczyrkowa. Jest to rewir leśny, który obejmuje parnasu liściastego obszaru 190 ha., położoną wśród lasów sosnowych. Osobliwością Szczyrkowej są *brekinie. wymierające Już drzewo liściaste, którego tu jest jeszcze około 100 egzemplarzy w rewirze 210. Stanowią one rezerwat przyrody, a najpiękniejsza z brekin ma 26 m. wysokości i 240 cm. obwodu. Las ten szczególnie pięknie przedstawia się w jesieni, kiedy Poczerwieniałe liście brekiń barwnie odbijają od pożółkłych "Sci buków i zielonych dębów. Szczyrkowa jest często przed-miotem wycieczek przyrodników, a w niemieckiej literaturze naukowej posiada zc względu na swe osobliwości fauny i flory wiele monografij. Ze Szczyrkowej można powrócić wprost do Usia, lub ku zachodowi do Tlenia. Chcąc wycieczkę ułożyć Orłowicz. Przewodnik po województwie pomorskiem jako póldniową należy iść 5 km. z Osia na wschód dawną drogą napoleońską aż do Sobińskiej rzeki, stąd na północ wzdłuż zachodniego brzegu jeziora Miedźno do Orłego Dworu (3 km.), a po zwiedzeniu Szczyrkowej powrót do Tlenia (12 km.), ogółem 20 km. co zabierze 6—7 godzin czasu. *Tlert (24 km.), centrum Borów Tucholskich, mała osada leśna nad Czarną Wodą, którą przekracza tor kolejowy po wysokim pięknym wiadukcie. Po budowie kolei zaczął się Tleń szybko rozwijać jako letnisko i miejsce wycieczkowe mieszkańców miast okolicznych, powstały też wille letników i restauracje. Pensjonat Schauera. Położenie wśród lasów, kąpiele w Czarnej Tleń Ze zb. M. Kulińskiego w Poznaniu Wodzie, mającej charakter rzeki górskiej, czyste powietrze leśne, obok wygodnego połączenia kolejowego, podnoszą wartość Tlenia jako letniska. Obok hotelu, który Niemcy nazywają kurhausem, park z restauracją letnią. Piękna wycieczka na północ "doliną Czarnej Wody do oddalonej 6 km. leśniczówki Stara Rzeka. Czarna Woda tworzy tu piękną, głęboko wciętą dolinę leśną, przecinając morenę polodowcową. Z powodu dość znacznego spadku (2m. na 1 km.) i głazów zaścielających dno rzeki ma ona charakter rzeki górskiej. Brzegi i zbocza porasta las liściasty, w którym przeważają buki. Najwęższe miejsce doliny, nazwano Piekłem. Ścieżki są po obydwóch brzegach rzeki. We wsi Stara Rzeka skromna gospoda. Także dalej na północ aż po Błędno, przedstawia się dolina Czarnej Wody bardzo romantycznie. Płynie ona tu wśród starego lasu. W rewirze 68 stoi na zachodnim brzegu rzeki na skraju łąk jedna z dwóch zachowanych starych sosen bartnych. Idąc z Tlenia na południe gościńcem do Bydgoszczy dochodzimy po 2 km. do mostu na Ryszce, obok wsi Wierzchy. Rzeka płynie ku zachodowi do Czarnej Wody, tworząc liczne zakręty wśród pięknego łasu mieszanego t. zw. Zatoki. Zc dworu w Wierzchach, malowniczo położonego nad stawem, ładny widok na dolinę Ryszki i Zatoki. Zatoki w Borach Tucholskich Fot. ze zb. M. Kulińskiego Na wschód prowadzi z Tlenia gościniec do Osia, wiodący przeważnie lasem wśród ładnych grup buków i dębów. Równolegle prowadził stary trakt napoleoński, którego resztki pozostały w lesie. Ku zachodowi prowadzi ten sam gościniec niemal bez przerwy lasami do Tucholi (28 km.); po drodze nadleśnictwo Trzepciny nad jeziorem. Sarnia Górka (33 km.), nadleśnictwo. W sąsiedztwie Laski, gdzie do niedawna była czynna ostatnia smolarnia w Borach Tucholskich. Na wschód jezioro Piaseczna, na południe Zazdrość, obok której w grupie drzew przy torze kołe- jowym stoi "Królewska sosna, najokazalsza sosna Borów Tucholskich. Ma ona 3'7 m. średnicy i 34 m. wysokości, lecz jest już na poły uschnięta. Śliwnice (37 km.) duża wieś o 1500 ni., obok Osia centrum Borowiaków. Dla turystów hotel z restauracją. Kościół katolicki z cegły i kamienia z r. 1830, rozszerzony w r. 1902, wedle proj. J. Konitzera z Czerska, jest to neogotyk ozdobiony polichromją pędzla Piotrowicza z Chełmna, wykonaną wedle rysunku prof. Rinklake z Monastcru. Urządzenie neogotyckie, prócz trzech ołtarzów barokowych, pozostałych z poprzedniego kościoła drewnianego zbud. w roku 1618. jeden z Kościół w Śliwicach z dzwonów odlewał Berendt Bauschke w r. 1584, drugi Eryk Lindeman w Gdańsku, w r. 1792. Paralja tutejsza licząca 10.000 dusz jest największą w djecezji chełmińskiej. Przed wojną wychodziło stąd w sezonie około 1500 osób rocznie na roboty do Westfalji, Nadrenji i Saksonji. Fabryka cygar zatrudniająca 50 osób, w zimie jako przemysł domowy wyplatanie krzeseł z wikliny zatrudnia 300 osób. We wsi jest garstka ewangelików, dla których Niemcy w r. 1887 założyli parafję i zbudowali kościół. Wycieczka, na zachód przez Rosochatkę, do Główki (6 km.) nad jeziorem Okonińskiem, które wąskim a 5 km. długim pa- sem ciągnie się wśród lasów ku południowi. Na zachodnim brzegu malowniczo położona wioska Okonin. Od południowego końca jeziora na zachód droga do Białej (16 km. zc Śliwic), położonej wśród lasów nad jeziorem. We wsi gospoda. Na północnym brzegu jeziora w rewirze 129 stoi sosna bartna, o obwodzie 3*15 m. i wysokości 22 m. 15 km. na wschód ze Śliwic, leży nad Czarną Wodą nadleśnictwo Błędno, ku któremu wiodą dwie drogi, jedna biegnącym wśród lasów gościńcem, przyczem mija się położone po drodze nad jeziorami wsie Linówek i Brzeżno, druga wzdłuż romantycznie wśród lasów płynącej Brzezińskiej Strugi. Nadleśnictwo * Błędno, leży w jednym z najpiękniejszych zakątków Borów Tucholskich, na wschodnim brzegu Czarnej Wody, która tworzy tu dolinę, porosłą pięknym mieszanym lasem. Z boku wrzynają się we wzgórza liczne parowy. Na przeciwnym brzegu t. zw. "Uroczysko, które Niemcy nazywali Para-dies. Jest to półwysep utworzony przez pętlę Czarnej Wody, połączony z położoną na południe wyżyną przesmykiem szerokim zaledwie na 4 m. a 10 m. wysokim. Porastają go stare dwustoletnic buki, dęby, sosny i świerki, z pośród których z wysokich brzegów piękne widoki na płynącą w dole rzekę. Lipowo (41 km.) nadleśnictwo. Na północ wzgórze dochodzące do 143 m., porosłe pięknym lasem mieszanym. Stanowi ono morenę czołową, a jest jednym z najwyższych wzniesień środkowej części Borów Tucholskich. 7 km. na zachód wioska Krąg, na przesmyku między dwoma dość dużemi jeziorami, Slepem (120 m. n. p. m.) i Długiem. Droga prowadzi przez las mieszany, północnym brzegiem Wilczych Błot. Dalej na zachód piaszczyste drogi prowadzą przez źle utrzymane chłopskie lasy do Ostrowitego nad jeziorem tej nazwy. Szlachta (45 km.) stacja węzłowa "z koleją do Skurczą. Czersk (56 km.) stacja węzłowa z linją Chojnice-Tczew. Czersk aczkolwiek urzędowo był wsią, ma charakter ruchliwego miasta o 8.000 mieszk., niemal wyłącznie Polaków, a stanowi on centrum przemysłu drzewnego Borów Tucholskich. Kilka hoteli i restauracji. Obszerniejsze wiadomości o Czersku zawiera broszura, wydana w r. 1913 przez proboszcza ks. Szprengla: „Krótki zarys historji CzerskaPierwsza wzmianka historyczna o Czersku pochodzi z r. 1382. Niegdyś były to dobra klucza kosabudzkiego na Zaborzu, wchodzącego później w skład starostwa tucholskiego. Za Stanisława Augusta w roku 1754 otrzymał Czersk prawo odbywania jarmarków, właścicielami byli wówczas Łukowiczowie, których dwór stał na miejscu obecnego browaru. Parafja powstała w Czersku w XIV wieku. Okazały kościół katolicki, z roku 1912 zbudowany w miejsce poprzedniego, jest to wzorowany na kościołach krzyżackich trzynawowy neogotyk z wieżą, zbud. wedle proj. dr. Hosfelda szefa wydz. bud. kośc. kat. w Min. Robót Publ. w Berlinie. Pierwotny kościół drewniany spali! się w r. 1758, następny również drewniany, fundacji Klińskich, Orszcwskich i Łuko-wiczów z r. 1760 rozebrano w r. 1842, dla zrobienia miejsca pod murowany wykończony w r. 1850, gdy zaś ten okazał się za ciasny dla parafji liczącej 12.000 dusz, rozebrano go w r. 1909 dla zrobienia miejsca pod obecny, mający 1000 miejsc siedzących, 3.000 stojących. Długość kościoła wynosi Czersk 43 m., szer. 16 m. wysokość wieży 40 m., koszt budowy wynosił 300.000 marek w złocie. Z poprzedniego kościoła pozostały tylko 3 ołtarze barokowe, które powiększono przez dodanie skrzydeł wedle proj. Hosfelda. Wielki ołtarz św. Trójcy jest dawnym ołtarzem katedry pełplińskiej, dla której fundował go w r. 1611 opat Feliks Kos, a skąd w r. 1845 dostał się do Czerska. Najcenniejszym zabytkiem artystycznym kościoła jest wykonany w r. 1766 w- Warszawie przez artystów francuskich rokokowy ołtarz św. Krzyża ozdobiony herbem Newlin, fundowany przez ks. Franciszka Łukowicza kanonika kamienieckiego. W ołtarzu św. Michała dobry obraz gdański XVIII w. odnowiony w r. 1829 przez wędrownego malarza. Dwa nowe ołtarze neobarokowe, P. Marji i św. Marji Magdaleny wykonano według proj. Hosfelda w pracowni Nowakowskiego w Poznaniu jak również kazalnicę. Rzeźba św. Marji Magdaleny nad głównem wejściem jest dziełem Trillhasego 1 Erfurtu. Sklepienie zdobi polichromja prof. Linnemana z Frankfurtu, przy której współdziałali dwaj z Czerska pochodzący malarze Jasnoch i Konitzer. Nowe rzeźby Serca Jezusa 1 M. Boskiej sprowadzono z Monachjum. W skarbcu paramenta 1 wartościowe hafty roboty francuskiej, belgijskiej, japońskiej i niemieckiej. _ Pięknie przedstawia się też nowy kościol ewangelicki z r. 1907, Poważny w formach wzorowany na średniowiecznych kościołach wczesnogotyckich (p. ił. str. 71). Synagoga z roku 1868. Z nieznanej wsi w północnej części Borów Tucholskich zaczął Czersk wyrastać na osadę przemysłową dopiero po wybudowaniu kolei w r. 1873. W ciągu 40 lal judność wzrosła czterokrotnie, z 1800 mieszk. w r. 1871 na 8.000 w r. 1911, a Czersk zabudował się dwupiętrowemi kamienicami i nabrał charakteru miasta. Posiada kilka tartaków, «"az na wielką skalę prowadzoną fabrykę ram do obrazów H- Schiitta, największa w Polsce, wzorowo urządzoną. Są też labryki wyrobów cementowych i maszyn rolniczych. Za Prusaków przemysł znajdował się w ręku żydowskiem. W kierunku południowym prowadzi przez Bory Tucholskie droga do Tucholi (25 km.). 3 km. za Czerskiem rozpoczynają się lasy, a po dwóch dalszych kilometrach mija się wśród nich *Jezioro Świnia, otoczone lasem, miejsce wycieczkowe mieszkańców Czerska, niedaleko którego leży nadleśnictwo 'tearożnia. Warto stąd zboczyć ku zachodowi, zachodnim brzegiem Czerskiej Strugi, aby koło Łozin widzieć aąuadukt, którym przeprowadzono wysoko nad doliną tej rzeki kanał lrygacyjny Brdy. Z mostu nad kanałem ładny widok na kanał obsadzony brzozami. Przy drodze do Tucholi wśród lasów Kościół katolicki w Czersku Ze zb. Al. Kulińskiego (13 km.), leży otoczona jeziorami osada Klocek. Leżą tu jeziora Grzybiek, Krasne i Studzno, a dalej na wschód Białe. 15 km. na południe z Czerska, przekracza droga Brdę obok nadleśnictwa Woziwoda (p. str. 383). 5 km. na północ z Czerska, obok nadleśnictwa Cis prowadzi droga do Mokrego, wsi ze znaczną ilością niemieckich ewangelików i starym kościołem ewangelickim. Na północ od wsi piękny las. Kaplica katolicka z r. 1761 iundacji Mikołaja Pawłowskiego.

wczasy, atrakcje, wypoczynek, jeziora, Lasy, Bory Tucholskie, Wakacje, Czersk