Wakacje

Terespol- Więcbork - Chojnice

19 lipca 2013r.

TERESPOL WIĘCBORK - CHOJNICE Bukowiec (12 km.) małe miasteczko na skraju Borów Tucholskich dawna własność hr. Czapskich, których pałac z kaplicą zburzony zosta! w r. 1897 po nabyciu dóbr przez Komisję Kolonizacyjną. Kościół ewangelicki z r. 1834. Dr. Ceynowa, działacz kaszubski, był tu lekarzem. W okolicy liczne kolóńję niemieckie, które od Bukowca ciągną się zwartym pasem ku północy przez Branicę, Franciszl.owo i Szymkowo. Branica leży na wschodnim brzegu jeziora Branickiego (96 m. n. p. m.) 4 km. dług., na dnie którego spoczywa w części zachodniej wystający z wody głaz eratyczny otoczony legendami. Od północy lasy łączące się z Borami Tucholskimi. 3 km. na południc z Bukowca Łąki Polskie, wieś w połowie ewangelicka, z kościołem katolickim z r. 1865. jest to neogotyk ozdobiony czterenu- wieżyczkami z dużą wieżą, zbudowaną wedle proj. arch. Zieppa zc Świecia. Wewnątrz polichro-mja Henryka Jaguszewskiego z Koronowa, z r. 191-0. Wieś tą w r. 1294 Mestwin II darował Benedyktynkom z Chełmna, a ksieni Magdalena Mortęska odnowiła kościół, zajmowany przedtem przez ewangelików na spichrz. Wieś leży nad jeziorem Piaseczno. Szewno (19 km.). 2 km. na południe Świekatowo do roku 1772 własność kapituły we Włocławku. Kościół murowany z r. 1822 w miejsce poprzedniego drewnianego z roku 1644. Dzwony z r. 1695 (Henryk Wrcden, Toruń), 1718 (flbsalon Wittwerck, Gdańsk) i 1741 (j. G. fnthony; Gdańsk). Wieś leży nad 2 km. długiem a wąskiem jeziorem (91 m. n. p. m.), które zaczyna cały łańcuch jezior. Ciągną się one na przestrzeni 12 km. w kierunku południowym aż po Jasinicc w sąsiedztwie Koronowe. Jezior jest kilkanaście, przeważnie wąskie, około 1 km. długie, a otaczają je lasy, które są południową częścią Borów Tucholskich. Szewno może być punktem wyjścia przechadzki ku północy do sławnego lasu cisowego nad jeziorem Mukrz (10 km.). Pu drodze mija się jezioro, z którego wystaje w części zachodniej głaz eratyczny otoczony legendami. Bruchniewo (27 km.). 3 km. na północ Lubiewo, od roku 1334—1772 własność arcybiskupów gnieźnieńskich z kościołem z r. 1841. Jest on zbudowany z kamienia ciosowego w stylu pseudoromańskim, od frontu zdobi go 40 m. wysol a wieża. Ołtarz i ambona z rozebranego w r. 1835 kościoła w Świętem. 2 km. aa południe na wzgórzu wśród dwóch dużych jezior wieś Sucha, otoczona lasami. Klonowo (30 km.) stacja wśród Borów Tucholskich niedaleki Brdy. 6 km. na północ Bystawek, gdzie pozostał po Benedyktynkach z Chełmna barokowy kościół, fundowany wraz z klasztorem w r. 1622 przez ksienię Magdalenę Mortęska. Kościół _ trzynawowy ma oryginalne założenie dzięki temu, że prezbiterjum jest wbudowane w klasztor. Urządzenie bardzo skromne. Mieże dodano w XIX w. Ołtarz barokowy z XVII w. jest prawdopodobnie dziełem tego samego snycerza, co ołtarz kościoła farnego w Świeciu Obraz M. Boskiej z r. 1580. Niegdyś służył klasztor za wilegjaturę dła Benedyktynek, w r. 1822 po kasacie innych klasztorów przewie -zionę tu ostatnie Benedyktynki z Chełmna na wymarcie. W r. 1851 oddał rząd klasztor Siostrom Miłosierdzia, a w roku 1857 Reformatom. Po ich kasacie w r. 1875 klasztor stał pustką kościół zamieniono na filjalny. 2 km. dalej na północ Bystaw (także Zbysław) z murowanym kościołem z r. J888 w miejsce poprzedniego drewnianego z XIV w. Klonowo leżąc w sąsiedztwie dużych lasów które się ciągną po obu brzegach Brdy. ku północy po Tucholę (20 km.), ku południowi do Koronowa (15 km.) jest dogodnym punktem wyjścia wycieczki w dolinę Brdy, W stronę południową ciągną się lasy nadleśnictw Różana i Skóraczewo, leżące już na teryto-rjum Poznańskiego. Mając zamiar zwiedzić dolinę Brdy w stronę Tucholi należy od stacji Klonowo iść 4 km. na zachód wzdłuż toru kolejowego, a następnie 16 km. wzdłuż Brdy jej wschodnim brzegiem przez nadleśnictwa Zamrzę, Piłę i Świt. Opis drogi podany przy opisie Tucholi (p. str. 3841. Za Klonowem tor kolei na przestrzeni 3 km. biegnie przez najdalej ku północy wysunięty klin województwa Poznańskiego. Mija on tu duże piękne lasy ciągnące się po obu brzegach Brdy, a 4 km. za Klonowem przekracza Brdę. Następna stacja Pruszcz Tucholski (39 km.) leży na zachodnich kresach Borów Tucholskich. Kościół drewniany z r. 1762 fundacji Franciszka Wałdowskiego spalił się w roku 1921. Ocalała jedynie murowana kruchta z r. 1666 i zakrystja, a w niej stare ołowiane lavabo, drewniana chrzcielnica, rzeźby św. Wojciecha i Stanisława i kilka innych zabytków. Dzwonnica murowana z r. 1769. Na Pruszczu kończą się wsie z większością polską, a zaczynają wsie z większością niemiecką, ciągnące się aż po Więcbork. Zaczyna je położona 3 km. na zachód Bagienica, z kościołem ewangelickim z roku 1877. Pruszcz jest stacją węzłową z kolejami lokalnemi w kierunku południowym przez Koronowo do Bydgoszczy (p. dr. Orłowicza „Przewodnik po Poznańskiem"), a na północ do Tucholi. Przy tej ostatniej leży Gostyczyn z kościołem z r. 1819, który całkowicie przebudowano i rozszerzono w roku 1910 wedle proj. arch. Behrendta z Kwidzyny i Fasta z Chojnic. Z tego czasu pochodzi też wieża oraz polichromja pędzla Feya z Berlina. Ze starego kościoła pozostały trzy ołtarze. W Pruszczu zaczyna się na zachód od Brdy a na południe od rzeki Kamionki, terytorjum Krainy (p. str. 10), która nie należała do ziem krzyżackich, ale jest częścią dawnej Wielkopolski (województwo kaliskie). Sięga ona aż po Kamień. Za stacją Kłonią Małą (44 km.) wkracza pociąg na teren dawnego powiatu złotowskiego, z którego części przyznanej Polsce utworzono obecnie powiał sempoleński We wsi większość mają Niemcy ewangelicy, którzy przeważają też w sąsiednich wsiach Przepałkowie, Wałdowie, Wichowie i Bagienicach. W Kloni Wielkitj, 4 km. na północ katolicki kościół filjalny. Wieś w r. 1617 należała do Rajnolda Heidensteina, potem Gorczyńskich, do połowy XIX w. Kossowskich. Kościół fundowali w r. 1665 Gorczyńscy, restaurowali w r. 1839 Kossowscy. Obalił go wiatr w r. 1871. Następne stacje Obodowo (48 km.), Sosnowy (53 km.) Ostrówek (60 km.t i Pęperzyn (64 km.) leżą wśród kolonij Niemców ewangelików. Pęperzyn jest nawet czysto ewangelicką wsią niemiecką. Tutejszy kościół ewangelicki w XVIII w. był jedynym kościołem ewangelickim parafjalnym w okolicach Więcborka i Sempolna, a za arcybiskupa Szcmbeka został czasowo zamknięty. Obecny z r. 1784, murowany, z wieżą z pruskiego muru. Za Pęperzynem okrąża tor kolei od południa jezioro Więc-borskie. Więcbork (71 km.), miasteczko o 3.000 m., położone nad jeziorem tej nazwy 109 m. n. p. m. w t. zw. Krainie. Wśród mieszkańców za niemieckich czasów większość mieli ewangelicy Niemcy. W XIV w. miasteczko zwane wówczas Wiązow-nem, należało do Pęperzyńskich, w końcu XVI w. przeszło drogą posagu na Zebrzydowskich, później Garczyńskich, Smo-czewskich, a od końca XVII w. do r. 1821 pozostawało w rodzinie Potulickich, poczem nabyli je Niemcy. Kraina nie jest częścią dawnych Prus Królewskich, ale Wielkopolski, do roku 1772 należała do województwa kaliskiego, nawet po rozbiorach Polski do r. 1819 wraz z całym powiatem złotowskim należała do W. Ks. Poznańskiego, a dopiero później przyłączono ją do Prus Zachodnich. Miasteczko leży na przesmyku między jeziorem Więcborskiem, a bagnami Łopiennik, powstałemi na miejscu jeziora. Zamek średniowieczny, po którym niema śladu, stał nad jeziorem w miejscu zwanem Zamczyskiem. Nowy zamek, renesansowy, z r. 1556 stał na wschód od miasta, a był to gmach okazały i warowny. Przetrwał do początków XIX w. później został rozebrany. Kościół katolicki z końca XVIII w. fundował Aleksander Potulicki (t 1780) i jego syn Michał. Jest on jednonawowy, sklepiony, 24 m. długi, z organami po jednej, a lożą kolatorską po drugiej stronie wielkiego ołtarza i elipsowatą zakrystją za wielkim ołtarzem. Jest to jeden z nielicznych kościołów, budowanych w dobie Stanisława Augusta w r. 1772—78 i posiada stylowo jednolite urządzenie wewnętrzne z czasów budowy kościoła. Z zabytków sztuki posiada chrzcielnicę z czarnego marmuru i empirowy nagrobek hr. Michała Potulickicgo (f 1806), również z czarnego marmuru z dobrym portretem zmarłego. Na północ od miasta Córa św. Katarzyny, z laskiem brzozowym, cmentarzem katolickim i ewangelickim i kaplicą zbud. w roku 1787, przez hr. Michała Potulickiego. Kościół ewangelicki z r. 1858. Po rozbiorze Polski w latach 1772—84 za kościół ewangelicki służyła kaplica zamkowa. Synagoga z r. 1840. fezioro Więcborshie (109 m. n. p. m.), nad którem leży miasteczko, ma 3 km. długości, 1 km. szerokości, powyginane linje brzegów, a z otaczających je wzgórz ładny widok na jezioro. Od południa sąsiaduje z nim drugie jezioro położone wśród lasów. Więcbork otaczają wieńcem od zachodu, północy i wschodu, niemieckie kolonje ewangelickie, wśród których od strony północnej leżą tylko dwie wsie katolickie polskie, Suchorączek i Jastrzębie. Natomiast od strony południowej wsie polskie podchodzą pod samo miasto, lecz leżą one już na terytorjum Poznańskiego. Z tej strony leży Runów (4 km.) z kościołem renesansowym z r. 1606 lundacji Jana Orzelskiego, kasztelana z Rogoźna. Na zachód biegnie z Więcborka linja do Złotowa, przy której na terytorjum polskiem leżą stacje: Zakrzewska Ko-lorja (5 km.), kolonja niemiecka, w trzech czwartych ewangelicka, podobnie jak kilka wsi sąsiednich. Na północ duże lasy, ku zachodowi łańcuch jezior, które mija pociąg w dalszej Kościół katolicki w Więcborku Ze zb. Urzędu Paraijalnego podróży. Sypniewo (12 km.) duza wieś o 1000 m. w większości Polaków katolików. Od XIV do XVI w. dobra należały do Runge-Sypniewskich, później do Witosławskich, Działyńskich i Grabowskich, wreszcie nabył je niemiecki bank w Berlinie. W XVI w. była tu gmina Braci Czeskich. Kościół z pruskiego muru z r. 1781. W skarbcu monstrancja srebrna w stylu przejściowym z gotyku w renesans. Jeden z dzwonów z roku 1729 odlewany przez Dawida Bieck. Polską stacją graniczną na tej linji jest Dorotowo (27 km.), aczkolwiek wsie polskie etnograficznie ciągną się jeszcze dalej na zachód za obecną granicą niemiecką aż po Złotów. Wysoka (78 km.) niemiecka wieś ewangelicka, 4 km. na wschód Wielowicz, z kościołem drewnianym z r. 1766, który rozszerzono w r. 1910 przez dobudowanie nawy i wieży z pruskiego muru. Pod wsią starożytne okopy. Sempolno (86 km.), miasto powiatowe o 4.000 m., w tem 1.000 ewangelików, 1.000 żydów. Hotel": Ludwik Fiszer Stary Rynek 2, Leon Wachtel Stary Rynek 20, August Boni ul. Sądowa 15. Restauracje: Ryszard Wachholz ul Hallera 30, Konstanty Kapeja ul. Hallera 19, tamże kawiarnia. Cukiernia: Erwina Wienke ul. Sądowa 3. Już w XIV w. byl tu zamek zniszczony w r. 1409 przez Krzyżaków wraz z miastem. Istniał on jeszcze w r. 1679. W XVII w. podobnie jak Więcbork dobra tutejsze posiadali Zebrzydowscy, w XVlIi w. Potuliccy. W rodzinach Zebrzydowskich i Garczyńskich zna'azł protestantyzm protektorów, jednakże w czasie kontrreformacji odebrano kościoły ewangelikom, a dopiero po rozbiorze urządzono w r. 1793 kościół dla ewangelików. Zczasem przy poparciu rządu pruskiego osiągnęli oni w mieście większość. Sempolno, jako miasteczko niegdyś do Wielkopolski należące, w odróżnieniu od miast dawnego woj. Pomorskiego, posiadało zawsze znaczną ilość Żydów, a zachowało ich też pod rządami pru-skiemi, tak, że stało się głównym punktem oparcia żydów w Prusach Zachodnich. Rabinem tutejszym był sławny talmu-dysta S. Caro (f 1875). KoSciół katnlicki, z r. 1812, bez wieży, przy nim drewniana dzwonnica. Jest to dość skromny budynek empirowy, prostolinijny nazewnątrz, jednonawowy. Wnętrze ma 29 m. dług. i 15 m. szer. w nawie. Strop z desek. W roku 1896 — 1906 poddano kościół restauracji, przy której otrzymał obecną polichromję. Trzy ołtarze empirowe, w wielkim obraz św. Bartłomieja, w bocznych M. Boskiej i Aniołów Stróżów. Do r. 1799 był tu klasztor Miechowitów, fundacji Hektora Ostroroga z r. 1360. Kościół ewangelicki z r. 1S58. Poprzednio za kościół ewangelicki służyła sala ratuszowa. Synagoga z r. 1808. Miasto leży nad wąskim a długiem jeziorem Lutow-skiem, którem można odbyć wycieczkę łodzią do leżących na jego zachodnich brzegach lasów. Miasto otoczone jest wieńcem niemieckich kolonij ewangelickich. Za ich okręgiem, 8 km, na zachód od Sempolna leży polska wieś Lutowo, ze starym kościołem drewnianym (XVIII w.?), który ma dzwon odlewany przez Dawida Biecka. Na zachód od wsi duże lasy, ciągnące się aż po granicę niemiecką, wśród których leży malownicze, 4 km. długie a wąskie jezioro Lutowskie (112 ni. n. p. m.), o bardzo powyginanej linji brzegów. 10 km. na wschód, w otoczeniu kolonij niemieckich, leży polska wieś Watdowo. Dobra tutejsze z nadania Mestwina II, do XVIII w. utrzymywały się w rodzinie Wałdowskich, potem przeszły do Kalksteinów, Prądzyńskich, wreszcie baronów _Graeve, którzy je w r. 1893 sprzedali Niemcom. Piękny pałac i wzorowe gospodarstwo. Kościół barokowy z wieżą fundowała w r. 1621 Anna z Zakrzewskich Wałdowska. Zbudowany z cegły, jednonawowy, z wieloboczną absydą i czworoboczną wieżą od frontu, założeniem przypomina kościoły gotyckie, lecz ma formy gdańskiego renesansu. Barokowy portal z r. 1663 jest dziełem Sebastjana Leknera. Dwa cenne obrazy, jeden M. Boskiej pędzla Bartłomieja Strobla z r. 1648, pochodzący z kościoła w Kloni, drugi z r. 1689 pędzla Józefa Kleina. W skarbcu kilka cennych ornatów i kielich gotycki. 3 km. na południc leży Komierowo, wieś polska, jedyna wieś na Pomorzu, która od 900 lat utrzymuje się w ręku tej samej rodziny, Bossutów-Komierowskich. Wywodzą się oni od czeskiego rycerza Bossuty, który przybył w r. 965 z Dąbrówką do Polski, od Mieczysława I dostał dobra Komierowo i Włościbórz w granicznej Krainie. Jego potomkowie od Ko-niicrowa przybrali nazwisko Bossutów-Komierowskich. Komierowo leży w okolicy lesistej, w sąsiedztwie przedhistorycznych szańców ciągnących się na długości kilku kilometrów, które niegdyś broniły granic Polski, od Pomorza. Pierwotny dwór, który był obronny stał na stoku południowym szańców, lecz zniszczyli go zupełnie Szwedzi w r. 1656. Obecny dwór wybudował po najeździe szwedzkim Piotr Komierowski, przenosząc go na szczyt środkowego szańca. Zczasem uległ zupełnej przebudowie, a z pierwotnego pozostało tylko sklepienie w dolnych ubikacjach. Ostatnio został przebudowany przez Romana Komierowskiego w końcu XIX w. wedle projektu Sta-browskiego z Nakła. Przy dworze ładny park. We dworze znajduje się pokaźna bibljoteka oraz archiwum rodzinne zawierające rękopisy i dokumenty od XV w. Oprócz tego jest tu przechowywany bogaty strój damski ślubny z XVI w. oraz portrety członków rodziny Komierowskich i spokrewnionych z nimi rodzin Rydzyńskich, Wiesiołowskich, Grudzińskich, Zboińskich, Sikorskich, Kurnatowskich, Święcickich, Radzimińskich, bisk. Szembeka, a z nowszych czasów ks. arcyb. Stablewskiego. Obecnym właścicielem Komierowa jest Tomasz Komierowski i jego żona Róża z hr. Zamoyskich. Stańce wśród których stoi dwór od wschodu i południa są otoczone pasem stawów. Niedaleko dworu stoi kościół, pierwotnie fundowany w r. 1272 przez kanonika gnieźnieńskiego ks. Włości-borza Komierowskiego w miejscu, gdzie w walce z Pomorza- nami zginął w r. 1113 Michał z Komierowa. Po zniszczeniu przez Szwedów w r. 1656 ocalały tyłko podziemia kościoła, nad któremi zbudowano nowy kościół. W grobowcach złożonych jest 80 trumien ze zwłokami przodków rodziny Komierowskich. Większość wsi w parafji wałdowskiej ma niemiecką ludność ewangelicką. Położone na północ od Wałdowa Zalesie, ma ludność w połowic katolicką. Jest to dawna własność historyka Rajnolda Heidensteina, który w r. 1611 iundował kościół filjalny. W r. 1735 odbudował go właściciel Ignacy Zieliński, po rozbiorze Polski w r. 1788 został rozebrany, ołtarze i sprzęty przeniesiono do kościoła w Wałdowie, dzwony do Serocka. Kamień (93 km.) miasteczko o 1500 m., w powiecie sę-poleńskim, niegdyś własność arcybiskupów gnieźnieńskich i siedziba arcydjakona. Hotele: B. Buda i F. Fratz. Restauracje w obydwóch hotelach nadto B. Sell. Miasteczko leży na północnych kresach dawnej Wielkopolski, w Krainie. Niegdyś nosiło nazwę Wawryszkowo. Już w XIII w. należało do arcybiskupów gnieźnieńskich, a w r. 1339 zajęli chwilowo Kamień Krzyżacy, którzy zburzyli kościoły. Arcybiskup Jarosław w r. 1359 nadał wsi Wawryszkowo prawa miejskie i nazwał jc Kamień. Rozpoczął on tu też budowę warownego zamku. Zamek i miasto trzykrotnie zniszczyli Krzyżacy w czasie wojny 1409—22. W r. 1461 Kazimierz Jagiellończyk zgromadził tu wojska przed oblężeniem Chojnic. Kamień był siedzibą arcydjakonatu, któremu podlegało 5 djako-natów arcydjecczji gnieźnieńskiej (nakiclski, więcborski, człu-chowski, tucholski i chojnicki), obejmujących dawną prowincję Krainę. Archidjakonat przestał istnieć w r. 1822, kiedy jego część północną przyłączono do djecezji chełmińskiej. Wtedy też zniesiono kolegjatę w Kamieniu, ustanowioną w r. 1651 przez arcybiskupa Macieja Łubieńskiego, która tworzyła część kapituł)' gnieźnieńskiej. Po kasacie jej majątek zabrał rząd pruski. W XIV i XV w. posiadał Kamień kasztelanję, skąd widać, że miał wówczas zamek obronny. Zamek arcybiskupów gnieźnieńskich budował w XVI w. architekt Janisławr Wysocki, który go też fortylikował. Za czasów arcybiskupów nie było wolno w mieście mieszkać ewangelikom, ani żydom, a mimo popierania kolonizacji ewangelickiej, także za czasów rządów pruskich zachował Kamień większość katolicką. Od r. 1237 posiadali arcybiskupi w tej okolicy liczne dobra, które stanowiły klucz kamieński. Oprócz Kamienia należały do niego Ce-rckwica Mała i Wielka, Witkowo, Lutowo, Sucha, Dąbrówka, Orzełek, Obkas, Płocicz, Lubiewo, Zabartowo, Piaseczno i Zdziechowo. Po okupacji w roku 1772 rząd pruski zabrał te dobra arcybiskupom i skolonizował je Niemcami, dając też początek osadnictwu Niemców w Kamieniu. Po rozbiorze miasto, które przedtem należało do Wielkopolski, przydzielono do Prus Zachodnich. Nad miastem dominuje dawna kolegiata, kościół jednonawowy, barokowy jak na kolegjatę dość skromny i mały (25 X 8*6 m.) z ciężką czworoboczną wieżą od frontu zakończoną brzydkim hełmem. Pierwotny kościół zdaje się drewniany, fundował w r. 1372 arcyb. Jarosław Bogorya, późniejszy arcybiskup Karnkowski w r. 1578, obecny arcyb. Szem- Kościćl w Ogorzellnach Fol. ze zb. Urzędu Paraljalncgo bek w r. 1720—23, którego herb zdobi portal i chorągiewkę na wieży. W r. 1865 rozszerzono kościół dodając nawy poprzeczne. Po kanonikach pozostały stalle barokowe polichromowane i złocone z połowy XVII w. z herbem Pomian arcyb. Łubieńskiego. W latach 1649 1820 z zarządzenia prymasa Łubieńskiego był kościół ten kolegjatą o 12 kanonikach. Kościół ewangelicki z r. 1862 wybudowany przez Towarzystwo Gustawa Adolfa. Synagoga z r. 1869. Klasztor Elżbietanek, które tu osiadły w r. 1866 z zakładem św. Anny. Duży młyn parowy. Kamień łeży na pograniczu etnograficznem; wsie od zachodu i południa mają ludność polską, na wschód i północ niemiecką. Jest to terytorjum katolickich Kosznajdrów, (patrz str. 24), które ciągnie się po Chojnice. 4 km. na wschód Ce-rekwica Wielka, dawne dobra arcybiskupów gnieźnieńskich, wieś położona między jeziorem Kamieńskiem a Radźmińskiem. Paraf ja tutejsza należy do najstarszych w okolicy. We wrześniu 1454 szlachta wielkopolska stojąc tu obozem przed bitwą pod Chojnicami, wymusiła na królu grozą rozejścia się przywileje, potem cofnięle. Była to mała kokoszą wojna. Kościół z pruskiego muru z r. 1833 ma dzwon z r. 1653. Obkaz (98 km.), wieś Kosznajdrów, z kościołem katolickim z r. 1877. Na południowy wschód od wsi wzgórza dochodzące do 174 m. n. p. m. 6 km. na wschód Dąbrowa, niegdyś własność Augustjanów ze Swornigacu, w r. 1356 prymasów gnieźnieńskich, z kościołem z r. 1899. Wśród dzwonów największy gotycki z XIV w., dwa mniejsze z r. 1506 odlewał Andrzej Jankę z Gdańska. Pod wsią wzgórza Dąbrowskie Góry, dochodzące do 182 m. n. p. m. Ogorzełiny (102 km), również wieś Kosznajdrów z kościołem gotyckim z r. 1402, z wieżą drewnianą z XVIII w. W XVII w. po zniszczeniu przez Szwedów został odnowiony. 4 km. na wschód Stawęcin, z kościołem z r. 1742 z pruskiego muru, niegdyś paraf/alnym.

wczasy, atrakcje, wypoczynek, zabytki, Chojnice, kaszuby, wypoczynek, Więcbork